Η φιλόδοξη προσπάθεια του ισραηλινο-καναδού αρχιτέκτονα Moshe Safdie να επαναπροσδιορίσει τη ζωή στο σύγχρονο διαμέρισμα δημιούργησε το εμβληματικό Habitat 67, ένα φημισμένο συγκρότημα κατοικιών, που χτίστηκε στο πλαίσιο της Expo του ’67 στο Μόντρεαλ του Καναδά.

Το ιδιαίτερο συγκρότημα στέκει μέχρι σήμερα σαν σύμβολο των φιλελεύθερων ιδεών της εποχής και αποτελεί σημαντικό τουριστικό μνημείο της πόλης.

Το Habitat 67, η ουτοπία του Μόντρεαλ, βρίσκεται στη στενή χερσόνησο “Cite du Havre”, απέναντι απ’ το λιμάνι της πόλης. Η προνομιακή του θέση προσφέρει θέα προς το νερό και τα δύο αστικά μέρη, αριστερά και δεξιά του ποταμού St. Lawrence. Το ειδυλλιακό τοπίο που ξεπροβάλλει μπροστά στα μάτια των ενοίκων, με τα φώτα της πόλης και των ουρανοξυστών, το νερό και το πράσινο αναδεικνύουν την σημασία του εγχειρήματος.

Πάμε να γνωρίσουμε όμως λίγο καλύτερα ένα απ’ τα πιο αναγνωρίσιμα κτίρια του Μόντρεαλ και του Καναδά.

Η Expo ’67 και οι πολυκατοικίες

Η Expo ‘67 αποτέλεσε ορόσημο για τον Καναδά, αφού διοργανώθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων ίδρυσης του κράτους και συνέπεσε με σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής της τότε κοινωνίας. Ουρανοξύστες, νέες τεχνολογίες και σύγχρονες επικοινωνίες συνδυάστηκαν μ’ ένα νέο εθνικιστικό κίνημα για την γαλλόφωνη επαρχία Κεμπέκ του Καναδά, όπου ανήκει το Μόντρεαλ.

Η εκδήλωση προσέλκυσε 50 εκατομμύρια επισκέπτες και είχε ως κύριο θέμα τους χώρους κατοικίας.

Το Habitat 67 απηχεί το μεταπολεμικό ιαπωνικό αρχιτεκτονικό κίνημα που ονομάστηκε μεταβολισμός, οι υποστηρικτές του οποίου πίστευαν ότι τα κτίρια πρέπει να σχεδιάζονται ως ζωντανά και διασυνδεδεμένα δίκτυα προκατασκευασμένων κυττάρων. Έτσι ο Safdie προσπάθησε να ισορροπήσει την ψυχρή γεωμετρία με τη ζωντανή φύση.

Ταξιδεύοντας στη Βόρεια Αμερική ως φοιτητής, ο Safdie παρατήρησε τις ζοφερές πολυκατοικίες και τη μη βιώσιμη εξάπλωση των προαστίων, που γέμιζαν ψυχρές πολυκατοικίες και μπετόν. Έτσι αργότερα επέστρεψε στο Μόντρεαλ για να επαναπροσδιορίσει την πολυκατοικία και την οικονομική στέγαση.

Ο Ιδεαλισμός και τα προβλήματα του Habitat 67

Το Habitat 67 ήταν ένα πιλοτικό πρόγραμμα, που προοριζόταν να λύσει αστικά προβλήματα που δημιουργούνταν με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη των πόλεων.

Ο Safdie θέλησε να δημιουργήσει ένα κτίριο που θα έδινε τις ιδιότητες ενός σπιτιού σε κάθε μονάδα. Στον πυρήνα της λογικής του Habitat βρίσκονται οι κήποι, η επαφή με τη φύση κι η αλληλεγγύη. Μάλιστα κάθε κύβος-σπίτι έχει πρόσβαση σ’ έναν κήπο οροφής, που είναι χτισμένος πάνω σ’ έναν γειτονικό κύβο.

Η συγκρότηση των διαμερισμάτων αναπτύσσεται ελεύθερα, με τη μορφή επαναλαμβανόμενων κύβων στον χώρο. Αυτοί δημιουργούν ημι-υπαίθριους και υπαίθριους χώρους. Αρμονία, κοινωνική επαφή και το αίσθημα της κοινότητας θα έλυνε προβλήματα της μαζικής αστικοποίησης της εποχής.

Η τρισδιάστατη αυτή απεικόνιση μίας μικρής πόλης σε διαδοχικούς κύβους εξανέμιζε τα όρια ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Αυτή η πολυμορφία έδινε την αίσθηση ότι οι κάτοικοι ζουν σε μία δική τους μικρή κοινωνία.

Βέβαια γρήγορα φάνηκαν τα προβλήματά της μοντέρνας αυτής αρχιτεκτονικής. Ο προϋπολογισμός, (το έργο χρηματοδοτήθηκε απ’ την ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Καναδά), ξέφυγε απ’ τον έλεγχο  και για να ανακτήσει το κόστος, η κυβέρνηση καθόρισε τα ενοίκια τόσο υψηλά που κανείς δεν μπορούσε να τα αντέξει οικονομικά. Στη συνέχεια, καθώς η δεκαετία του 1960 άρχισε να ξεφουσκώνει, το ίδιο συνέβη και με τη σύγχρονη ουτοπική αρχιτεκτονική. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 έχουμε μια παγκόσμια οικονομική ύφεση που δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο την ‘εργατική’ προοπτική του δημιουργού και μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι κατοικίες περνούν σε ιδιωτικά χέρια.

Τι γίνεται σήμερα;

Σήμερα πολλά απ’ τα διαμερίσματα του Habitat 67 πλέον συνδέουν δύο ή τρεις κύβους, πολυτελώς ανακαινισμένους και συνδεδεμένους σε εκτεταμένες κατοικίες με πολλαπλές βεράντες.  Αν και το σχέδιο να αποτελέσουν εναλλακτικές εργατικές κατοικίες ναυάγησε, σήμερα αποτελεί ένα ορόσημο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και της πόλης του Μόντρεαλ.

Το 2009, η κυβέρνηση του Κεμπέκ το χαρακτήρισε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, αναγνωρίζοντας ότι, παρά τα προβλήματα συντήρησης που ανέκυψαν ανά τα χρόνια, το Habitat αντιπροσωπεύει κάτι πολύ περισσότερο από ένα ουτοπικό πρότζεκτ του ιδεαλισμού της δεκαετίας του 1960.

Οργανωμένες επισκέψεις με συνοδό στο εσωτερικό, τις φημισμένες ταράτσες των κύβων και τις πεζογέφυρες δίνουν μία ιδέα του μεγάλου αυτού εγχειρήματος και προσφέρουν εξαιρετική θέα στο γύρω φυσικό και αστικό περιβάλλον.