Ποιοι ταξίδευαν για ξεκούραση, αναψυχή και μάθηση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Πότε και που; Υπάρχουν ομοιότητες με τις ταξιδιωτικές επιθυμίες του σήμερα; Αν και αιώνες πριν, η διάθεση για ταξίδι κι εξερεύνηση ποτέ δεν έλειψε απ’ την ανθρώπινη ψυχή!

Στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η τουριστική κίνηση ήταν ήδη υψηλή. Μάζες ανθρώπων κατευθύνονταν στη Ρώμη για να δουν την Αιώνια Πόλη και την πρωτεύουσα του “κόσμου”. Οι Ρωμαίοι ταξίδευαν στη Σικελία, την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο για να θαυμάσουν τον παλιό κόσμο και να δουν ιστορικά μνημεία όπου ξεκίνησε η ιστορία της Ρώμης. 

Ίσως δεν υπάρχει καλύτερη εισαγωγή στην έλξη που δημιουργούν τα μακρινά κι εξωτικά μέρη, απ’ τα λόγια του Πλίνιου του Νεότερου (αρχές 2ου αιώνα μ.Χ.) που περιγράφουν τις ταξιδιωτικές επιθυμίες των Ρωμαίων:

“Ταξιδεύουμε με μεγάλους δρόμους και διασχίζουμε το νερό για να δούμε τι αγνοούμε όταν είναι κάτω από τα μάτια μας. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή η φύση έχει τακτοποιήσει τα πράγματα έτσι ώστε να ακολουθούμε ό,τι είναι πολύ μακριά και να παραμείνουμε αδιάφοροι σε ό,τι είναι κοντά, ή επειδή οποιαδήποτε επιθυμία ικανοποιείται εύκολα χάνει την έντασή της ή επειδή αναβάλλουμε ό,τι μπορούμε να δούμε όποτε θέλουμε, νιώθοντας σίγουροι ότι θα είμαστε συχνά δίπλα του. Όποιος και αν είναι ο λόγος, υπάρχουν πολλά πράγματα στην ίδια την πόλη μας και τα περίχωρά της για τα οποία δεν έχουμε ακούσει καν, πολύ λιγότερο που έχουμε δει. Όμως, αν ήταν στην Ελλάδα ή την Αίγυπτο ή την Ασία […] θα μπορούσαμε να έχουμε ακούσει τα πάντα για αυτά, να τα διαβάσουμε, να κοιτάξουμε όλα όσα έπρεπε να δούμε” (Πλίνιος ο νεότερος, Επιστολές, 8:20: 1-2).

Έτσι κι εμείς, ακολουθώντας τα χνάρια των αρχαίων Ρωμαίων εξερευνούμε τις ταξιδιωτικές συνήθειές τους!

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι, όπως και εμείς, ταξίδευαν και αναπαύονταν κάθε άνοιξη και καλοκαίρι. Οι πλουσιότεροι ξεκινούσαν την άνοιξη το περίφημο peregrinatio, δηλαδή ταξίδια στα εξοχικά σπίτια τους μακριά απ’ την πόλη. Ο Κικέρωνας, για παράδειγμα, είχε έξι βίλες όπου μπορούσε να πάει να χαλαρώσει απ’ τη ζωή της Ρώμης.

Οι πιο όμορφες βίλες των πλούσιων Ρωμαίων βρίσκονταν στον Κόλπο της Νάπολης. Ήταν μία πολύ χλιδάτη περιοχή κι όσοι ανήκαν στους ανώτατους κύκλους της Ρώμης έπρεπε να έχουν εξοχικό εκεί. Οι Πατρίκιοι έπρεπε επίσης να έχουν ένα σπίτι στα βουνά (ο Κικέρωνας είχε μια βίλα στο Arpinum).

Το σύγχρονο χωριό του Arpino, Arpinum στην αρχαία Ρώμη, γενέτειρα του Κικέρωνα

Ολόκληρος ο αριστοκρατικός κόσμος της Ρώμης διατηρούσε τουλάχιστον δύο βίλες: μία στην ακτή για δροσερές και ευχάριστες μέρες την άνοιξη και η δεύτερη στα βουνά για το καλοκαίρι, όταν η παραλιακές περιοχές γινόντουσαν αφόρητα ζεστές! Ήταν επίσης σημαντικό να έχουν πολλά άλλα σπίτια για να διαφοροποιήσουν τις διακοπές τους και να μην ταξιδεύουν μόνο στα ίδια μέρη. Το πιο κοσμοπολίτικο μέρος για να αποκτήσουν ένα σπίτι ήταν το τμήμα της ακτής στον κόλπο της Νάπολης από τη Cumae έως τη χερσόνησο του Σορέντο. Εδώ είχαν τις βίλες τους οι “διασημότητες” της εποχής, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Πομπήιος, ο Μάρκος Αντώνιος και ο Λούκουλος (ναι, ο καλοφαγάς αυτοκράτορας!). Τα πιο ακριβά ήταν οικόπεδα και σπίτια στην ακτή με πρόσβαση στον κόλπο, ενώ τα σπίτια στις πλαγιές των βουνών ήταν φθηνότερα.

Αλλά δεν ήταν μόνο οι πλούσιοι που περνούσαν τις διακοπές τους στον Κόλπο της Νάπολης. Οι μέσοι Ρωμαίοι πολίτες ερχόντουσαν επίσης εδώ. Θα μπορούσαν να περάσουν χρόνο σε δημόσιους χώρους κολύμβησης και παραλίες, και σε ιαματικές πηγές. Ήταν δυνατό να νοικιάσει κάποιος ένα μικρό σκάφος και να πάει στη θάλασσα. Ακόμη, θα μπορούσε να πάει στο αμφιθέατρο για να παρακολουθήσει αγώνες μονομάχων. Ακριβώς όπως σήμερα, αγόραζαν τυριά, αναμνηστικά, γευμάτιζαν σε παραθαλάσσιες ταβέρνες και ξεκουράζονταν στις παραλίες. Ο πιο διάσημος προορισμός καλοκαιρινών διακοπών ήταν η Baiae κοντά στη Νάπολη.

Μέρος της ρωμαϊκής Baiae βρίσκεται βυθισμένη και είναι σήμερα ένα επισκέψιμο υποθαλάσσιο αρχαιολογικό πάρκο!

Ήταν η αγαπημένη παραθαλάσσια περιοχή των Ρωμαίων και κέντρο ηδονιστικών διασκεδάσεων. Το βράδυ, οι νέοι έβγαιναν σε κομψά σκάφη στον κόλπο διασκεδάζοντας μέχρι το πρωί. Εκτός από το Baiae, θα μπορούσατε να επισκεφθείτε το Puteoli (ένα σημαντικό εμπορικό λιμάνι), τη Νάπολη (ένα διανοητικό κέντρο όπου διατηρήθηκαν ελληνικοί θεσμοί και σχολεία, με τον αρχαιοελληνικό τρόπο ζωής). Η πολιτιστική ελίτ συγκεντρώθηκε στη Νάπολη: μουσικοί, ποιητές, συγγραφείς και γλύπτες. Πολλοί από αυτούς είχαν τα καλοκαιρινά σπίτια τους εδώ.

Με την έναρξη της καλοκαιρινής ζέστης, η πλούσια τάξη μετακόμιζε από την ακτή στις ορεινές βίλες και τα κτήματά τους. Βρίσκονταν πιο συχνά στους λόφους που περιβάλλουν τη Ρώμη από τα ανατολικά και νοτιοανατολικά. Στις πλαγιές των βουνών, ανάμεσα στην ύπαιθρο, βρίσκονταν τα κτήματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων και πλούσιων πατρικίων. Οι βίλες εδώ ήταν κομψές, γεμάτες ηρεμία, δροσιά και άνεση. Οι κρεβατοκάμαρες στις ορεινές βίλες βρίσκονταν στην σκιά όλη την ημέρα, οι τοξωτοί διάδρομοι συχνά ήταν ημιυπόγειοι (για περισσότερη σκιά και δροσιά), οι κήποι και οι αυλές είχαν βρύσες και λίμνες, ένα κρύο και ζεστό μπάνιο και μια πισίνα, μερικές φορές θερμαινόμενη. Η μεγαλύτερη βίλα σ’ αυτήν την ορεινή περιοχή ήταν του αυτοκράτορα Αδριανού.

Διέθετε δύο θέατρα, τρία συγκροτήματα κολύμβησης και βιβλιοθήκες στο αυτοκρατορικό κτήμα. Ήταν μια μίνι πόλη για αρκετές χιλιάδες άτομα. Η ρωμαϊκή «μεσαία τάξη» είχε επίσης τα μικρά ορεινά καλοκαιρινά σπίτια της, όπου ξεκουραζόταν κατά τη διάρκεια των διακοπών. Αυτά τα εξοχικά σπίτια δεν συγκρίνονταν με τις ανέσεις των πλουσίων αλλά παρόλα αυτά πρόσφεραν έναν αέρα ανανέωσης και ξεκούρασης.

Οι Ρωμαίοι όμως ταξίδευαν και εκτός της ιταλικής χερσονήσου με τις πιο δημοφιλείς τουριστικές περιοχές να είναι: η Ελλάδα, η Αίγυπτος και η Μικρά Ασία. Ταξίδευαν κυρίως ανατολικά για να εξερευνήσουν αυτό που θεωρούσαν ως τον παλιό κόσμο. Οι άνθρωποι των επαρχιών, με τη σειρά τους, κατέφυγαν στη Ρώμη για να δουν την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. Η πόλη ήταν ένα απ’ τα μεγαλύτερα τουριστικά αξιοθέατα στον αρχαίο κόσμο. Θα μπορούσατε να δείτε μέρη που σχετίζονται με το μύθο του Ρωμύλου και του Ρώμου, πλούσιες συλλογές τέχνης, αυτοκρατορικά παλάτια στον Παλατίνο λόφο, φόρουμ, δημόσια λουτρά κι αρένες. Όσον αφορά ταξιδιώτες από τη Ρώμη, οι τουρίστες μπορούσαν να επισκεφτούν μέσω θαλάσσης την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Στην Ελλάδα, συνήθως ταξίδευαν στα εξής μέρη: Δελφοί, Αθήνα, Κόρινθος, Επίδαυρος, Ολυμπία, Σπάρτη (πόσα απ’ αυτά τα μέρη δεν είναι και σήμερα διάσημοι τουριστικοί προορισμοί;).

Αυτό που προσέλκυσε τους Ρωμαίους τουρίστες στην Ελλάδα ήταν το ειδυλλιακό, αγροτικό αλλά και το πιο παλιακό σε σχέση με τη Ρώμη. Το πρόγραμμα του ταξιδιού σ’ όλη την Ελλάδα περιλάμβανε επίσης τα νησιά της Δήλου, της Ρόδου και της Σαμοθράκης. Η Ρόδος ήταν μόνο ένα βήμα μακριά απ’ τη Μικρά Ασία και το μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο: «η χώρα του Ομήρου», η τοποθεσία του Τρωικού Πολέμου. Το Ίλιον αυτή η μικροσκοπική πόλη, ήταν χτισμένη πάνω στα ερείπια της Τροίας κι είχε γίνει η “Μέκκα” της εποχής για τουρίστες απ’ τη Ρώμη που ήθελαν να δουν το μέρος όπου «ξεκίνησαν όλα». Οι οδηγοί έδειχναν στους τουρίστες κάθε μέρος που συνδέεται με τον Τρωικό πόλεμο. Εκτός από τη «χώρα του Ομήρου», ο τουρίστας μπορούσε επίσης να δει την Κνίδο με το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης, την Έφεσο αλλά και την Σμύρνη.

Ένας τουριστικός παράδεισος ήταν η περιοχή της Αίγυπτου. Η πύλη προς τον εξωτικό κόσμο ήταν η Αλεξάνδρεια, στην οποία έφθαναν μέσω θαλάσσης απ’ τη Ρώμη σε λίγες μέρες. Στη συνέχεια, ένα ταξίδι στο εσωτερικό της Αιγύπτου θα μπορούσε να γίνει πλέοντας τον Νείλο. Στην Αλεξάνδρεια, οι τουρίστες θαύμαζαν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, δηλαδή τον φάρο. Εκτός απ’ αυτόν, μπορούσαν να δουν εντυπωσιακά παλάτια, ναούς ή και την διάσημη βιβλιοθήκη, όπου θα μπορούσατε να μελετήσετε λογοτεχνία, μαθηματικά, αστρονομία κι ιατρική. Από την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, οι τουρίστες ταξίδευαν στον Νείλο για να δουν την επαρχία και την «πραγματική Αίγυπτο». Στον δρόμο, υπήρχε η Ηλιούπολη με τον ναό του θεού Ra και η Μέμφιδα με τους ναούς του Ptah και του Apis. 

Κοντά στην Μέμφιδα, υπήρχαν και οι μεγάλες πυραμίδες. Ακόμα και τότε ήταν ένα απ’ τα μεγαλύτερα τουριστικά αξιοθέατα στον κόσμο. Στην συνέχεια μπορούσαν να επισκεφτούν την Άβυδο και να δουν το ναό του θεού Σέτι. Τα ταξίδια τελείωναν με την επίσκεψη στη Θήβα και στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Οι πιο επίμονοι τουρίστες πήγαιναν στο Aswan. Εκεί τελείωνε ο αρχαίος τουρισμός. Τότε υπήρχαν μόνο η έρημος του Σουδάν, όπου οι τουρίστες δεν τολμούσαν να επισκεφθούν.

Αξίζει να αναφέρουμε ποιοι ήταν συνήθως αυτοί οι Ρωμαίοι ταξιδιώτες που έφευγαν από τα στενά όρια της Ρώμης. Ήταν πατρίκιοι – ποιητές, συγγραφείς ή δικηγόροι που είχαν τεράστια χρηματικά ποσά. Αντιμετώπιζαν μια τέτοια ταξιδιωτική αποστολή ως ένα περαιτέρω στάδιο της εκπαίδευσής τους. Πίστευαν ότι μόνο αν έβλεπαν τα μεγάλα μνημεία του κόσμου και είχαν τη δυνατότητα φιλοσοφικής συζήτησης στην Ακρόπολη των Αθηνών θα μπορούσαν να γίνουν εκπληκτικοί και φωτισμένοι άνθρωποι. Πράγμα που δεν μας είναι ξένο σήμερα, καθώς ένα από τα βασικά κέρδη του τουρισμού είναι ότι ανοίγει τους ορίζοντες ενός ατόμου!

Τέλος, πρέπει να προστεθεί ότι ο παλαιότερος ταξιδιωτικός οδηγός στον κόσμο είναι το έργο του Παυσανία από περίπου το 160 μ.Χ., με τίτλο «Ελλάδος Περιήγησις».

Αυτός ο οδηγός για την Ελλάδα σε 10 βιβλία περιέχει την καταγραφή του Παυσανία απ’ τα πολυάριθμα ταξίδια του – περιγράφει τα επιμέρους εδάφη της Ελλάδας: μνημεία, τοπικές λατρείες κλπ. Το στυλ του Παυσανία είναι πολύ πλούσιο, αναπτύσσει ατομικές περιγραφές, συμπληρώνοντάς τα κυρίως με ιστορικές και μυθολογικές πληροφορίες. Το έργο του είναι μια πολύτιμη ιστορική πηγή. Χρησιμοποιείται από γεωγράφους και αρχαιολόγους για να εντοπιστούν αρχαίες πόλεις, ιστορικούς τέχνης για να ανακατασκευάσουν την εμφάνιση αρχαίων ναών και άλλων κτιρίων. Το έργο του χρησιμοποιείται επίσης από ιστορικούς αρχαίων θρησκειών λόγω πληροφοριών σχετικά με λιγότερο γνωστές ή και άγνωστες τοπικές λατρείες.

Σ’ άλλο μας άρθρο θα αναλύσουμε πως ταξίδευαν στην ρωμαϊκή περίοδο, τόσο οδικώς όσο και ακτοπλοϊκώς, κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook ή ακολουθείστε μας στο Instagram για να μην το χάσετε!